Thematische atelier van de kennisuitwisselingsplatform over :

 

 

Link tussen sociale en economische/dimensies binnen sociale economie initiatieven - 6 januari 2009

 

Programma Verslag van de dag Powerpoint/ Word presentaties en aanvullende documenten

 

Programma

  

Programme en français  Invitation Atelier Economie Sociale 6 janvier 2009 ATOL_FR.pdf

 

 

1. Aanzet tot een definitie van sociale economie in het Zuiden met betrekking tot de spanning tussen sociale en economische/financiële dimensies

- HIVA: Concepten van sociale economie

- ATOL: Marktgerichte initiatieven / Niet marktgerichte initiatieven

 

2. Concrete cases als illustraties van de spanning tussen het sociale en het economische/financiële binnen een economisch initiatief met sociaal oogmerk

- Broederlijk Delen :Graanbanken case - Burkina Faso

- Caritas : Opslag en Warrantage - Rwanda

- BTC : Gemeenschappelijke verkoop - Benin

 Meer inbreng van cases gedurende discussie

    

3. Instrumenten om de sociale, financiële en economische dimensies (en het evenwicht tussen elk) te appreciëren

- ATOL : Diagnose instrument

- TRIAS : Microfinanciering tools (Sociale performantie)

- Gerda Heyde : “Targeting” instrumenten van FIDA 

- WSM : Ziekenfondsen instrumenten (indicatoren)

 Conclusies

  

4. Onze kennisgroep ten aanzien van andere initiatieven

- Platform “ondernemen voor ontwikkeling” (Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking)

- RIPESS en Luxembourg 2009 meeting : Eric Lavilunière (INEES :Institut Européen de l’Economie Solidaire)

- Andere netwerken (Fair Trade Center, etc)

   

5. Evaluatie en volgende stappen

- Van het atelier en de voorbereiding

- Planning van de volgende stappen

 

 

Verslag van de dag

 

De bedoeling van deze dag was vooral om bestaande ervaringen en instrumenten binnen de kennisgroep uit te wisselen in functie van het gekozen thema. Dit zou dan een bron van inspiratie kunnen zijn om dieper op een aantal elementen in te gaan. Het was ook de bedoeling om meer concrete antwoorden te geven en zo te motiveren tot nieuwe uitwisselingen en/of experimenten.

 

Definities

 

De dag begon met de voorstelling van conceptuele aspecten die samen een beeld scheppen hoe divers sociale en solidaire economie kan zijn.

 

Daarna werden concrete cases voorgesteld waarin de spanning tussen enerzijds sociale en anderzijds economische en financiële dimensies worden geïllustreerd.

Ten laatste werden 4 instrumenten voorgesteld die op de een of andere manier sociale/economische/ financiële aspecten helpen beoordelen

 

Naast het thema van de dag werd er ook uitgewisseld over de bestaande sociale economie netwerken/ platformen van ondernemen voor ontwikkeling.

Alle presentaties vind je onderaan dit verslag, met eveneens aanvullende documenten rond elke voorgestelde thema.

 

Concepten

 

Bénédicte Fonteneau van HIVA heeft eerst de diversiteit van concepten van sociale economie voorgesteld, zonder zich tot één enkele definitie te beperken. Daarvoor heeft ze de verschillende eigenschappen van sociale en solidaire economie geordend rond een aantal grote knelpunten: type structuur, functionering proces, bedoeling , gemobiliseerde middelen, doelgroep, interventiedomeinen.

 

Patrick Vanderhulst van ATOL, definieerde sociaal economische initiatieven vanuit een andere invalshoek. Hij maakte een onderscheid tussen marktgerichte en niet marktgerichte sociale economie ondernemingen. Deze twee types van initiatieven staan voor heel andere uitdagingen willen ze zich versterken. Ze gaan dus heel anders om met sociale/economische/financiële aspecten, zowel op intern als op extern niveau.

 

Cases

 

Als illustratie van de spanning tussen sociale en economische/financiële dimensies, werden twee cases voorgesteld die handelen over gemeenschappelijke voedsel-opslagplaatsen of graanbanken (in Burkina Faso en Rwanda) en een case met betrekking tot een gezamenlijke verkoopsysteem (in Benin).

 

De eerste case, voorgesteld door Suzy Serneels van Broederlijk Delen handelde over een beperkte studie bij de Naam-groepen van Koumbri in Noord Burkina Faso. Ze werd uitgevoerd door twee coöperanten van Broederlijk Delen. Die studie toont aan dat boerenorganisaties wel in staat zijn hun graanbanken te beheren en de voedselveiligheid te verzekeren in het dorp. Er werd gekeken naar het evenwicht tussen de sociale en economische opdracht van een graanbank. Dit beperkte onderzoek identificeert de succesfactoren van dit model van graanbank om er lessen uit te trekken voor eventuele toepassing bij andere boerenorganisaties.

 

De tweede case, voorgesteld door Bruno Vermeylen van CARITAS, biedt een antwoord op de limieten van de klassieke opslagsystemen (vooral die waar rendabiliteit vaak geen prioriteit is in tegenstelling tot sociale aspecten). Het beschreef een nieuwe benadering van bewaring  die in een project in Rwanda werd opgesteld. In deze ervaring werden beide, sociale en economische dimensies opgenomen dankzij o.a. drie gescheiden opslagplaatsen en systemen (communautaire, strategische en commerciële).

 

Als aanvulling heeft Bruno ook de Warrantage techniek voorgesteld, die sinds de voedselcrisis/sprinkhanenplaag in de Sahel-regio van 2004/2005 door Caritas International (België) samen met Cadev Niger wordt toegepast. Warrantage is een techniek waarbij boeren op kritische momenten (na de oogst) een microkrediet kunnen opnemen en waarbij ze dan hun voedselvoorraad (stock) gebruiken als garantie voor dat krediet. Het voorbije jaar (2007) werden de ervaringen in Niger gedeeld met de Caritas partners in Rwanda.

 

Als derde case, om een voorbeeld te krijgen over een marktgerichte sociale economie ervaring, heeft Alain Laigneaux van de BTC een case voorgesteld van gezamenlijke verkoop in de sector van cashewnoten via een Nationale Unie in Benin, waar de rol van de BTC o.a. was  om aan capaciteitsversterking van deze Unie te werken o.a. als dienstlenende organisatie. Een economische invalshoek is noodzakelijk om binnen heel deze concurrentiële keten te kunnen werken en zich te positioneren. Er werd ondermeer een inventaris van de producenten gemaakt; deze heeft o.a. uitgewezen dat de meeste kleine  producenten minder dan 1 ha verbouwen en een  winstmarge krijgen van minder dan 40 000 FCFA; wat aantoont hoe zwak hun positie in de keten wel is.

Dankzij de voorgestelde cases werd de spanning tussen de sociale en economische/financiële dimensies heel concreet geïllustreerd.

De vraag was dan of er al instrumenten bestaan die ons kunnen helpen om die sociale, economische/financiële dimensies en een mogelijke spanning  tussen elkaar goed in te schatten?

 

Instrumenten

 

Als eerste antwoord werden er 4 instrumenten voorgesteld die inspiratie bieden  om eventuele aan andere instrumenten te denken, of eventueel zelf een van die voorgestelde instrumenten te experimenteren en verder aan te passen.

Het eerste instrument, voorgesteld door Patrick Vanderhulst van ATOL, beschreef  hoe je een diagnose kunt maken van bedrijven in collectief beheer. Binnen dergelijke bedrijven moet men rekening houden met een juiste balans tussen de belangen van drie pijlers. Een dergelijk bedrijf heeft namelijk drie stake-holders, te weten: de vereniging, het bedrijfsmanagement en de leden-klanten. Het voorgestelde schema zelf is overgenomen uit een publicatie van S. Soulama & J-B Zett “Economie des organisations coopératives et de type coopératif”. Partners in RDC vergelijken het met een driepikkel waarvan de drie steunen evenwaardig moeten blijven om er zo comfortabel op te kunnen zitten. De relaties tussen de drie pijlers zijn dus complex en de uitdaging bestaat erin om dergelijke bestuursmechanismen te ontwerpen die deze verbanden en evenwichten bevorderen. Naast de drie bilaterale relaties legt het schema en bijhorende monitoring-tool ook de nadruk op de analyse van de economische en sociale pertinentie en meerwaarde van de vennootschap voor haar omgeving.

 

De tweede presentatie ging over de“targeting”- benadering die  IFAD hanteert bij het ondersteunen van micro-ondernemers. Gerda Heyde, als zelfstandig consultant heeft meegewerkt  aan het voorbereiden van het project ‘Programme de promotion et d’appui au secteur privé rural au Burkina Faso’. Deze ervaring laat ons zien dat een ontwikkelingsinterventie die zich tot  armere ondernemers richt,enerzijds moet zorgen voor een efficiënt en duurzaam interventie/systeem en anderzijds dat de specifieke doelgroep wel degelijk bereikt wordt en de impact op dat niveau gemaximaliseerd wordt. Participatie van de doelgroep bij projectdesign levert een deel van de antwoorden, maar een ander deel van de antwoorden (dat gebaseerd is op de logica van de donor) moet gezocht worden in de institutionele set-up, de manier waarop samengewerkt wordt met lokale implementerende partners, de contractuele aspecten binnen het project  en die de doelgroep niet in handen heeft.

 

De derde bijdrage was een voorbeeld van output en outcome indicatoren die gebruikt worden in een BOF programma van WereldSolidariteit rond de sector van mutualiteiten  in West Africa. Het werd voorgesteld door Patrick Van Durme. Aanvullende opmerkingen van Bénédicte Fonteneau van HIVA die mee gewerkt heeft aan de reflectie over de indicatoren gingen over:

 

 -         Het feit dat evaluaties van gezondheidsmutualiteiten vaak de nadruk leggen op  organisationele en sociale aspecten en minder of niet op de financiële aspecten (bijvoorbeeld hoeveel leden moeten er zijn om de mutualiteit rendabel te maken).

 -          Het “systeem van solidariteit” door het gebruiken van “flat rate” is vaak niet gelijk op plaatsen waar er veel inkomensverschillen zijn

 -          Het feit dat er onenigheid is over het al dan niet mee ten laste nemen van de allerarmsten

 -          De problematiek rond het prioriteit geven aan leden of niet alleen aan leden? Welke van de twee opties zou een sociale missie respecteren?

Een laatste instrument werd voorgesteld door John Bliek van TRIAS. Het stelde een sociale performantie benadering voor in de microkrediet sector, uitgewerkt binnen het CERISE Netwerk. In tegenstelling tot de sector van de mutualiteiten, die in de praktijk meer gericht is op sociale aspecten (en dus de dimensies van financiële duurzaamheid vergeet), is in de microkrediet sector deze sociale missie vaak vergeten en wordt er gefocust op financiële rendabiliteit. In zulke context heeft het management van de sociale performantie proces  te maken met het in  praktijk brengen van de oorspronkelijke sociale missie van een microfinancieringsorganisatie. De verwachte resultaten van een sociaal performantie beleid zijn: het bereiken van de allerarmsten, aangepaste diensten en producten, het versterken van het sociaal en politiek kapitaal, en de corporate social responsability.

 

Alle deze ervaringen en instrumenten, als illustratie van de spanning tussen sociale et economische/financiele dimensies binnen sociale economie initiatieven, werden dus uitgewisseld, en besproken. Gedurende die discussie werd er meer aandacht geschonken aan een paar punten , zonder ze te verdiepen tijdens het overleg. Voor een paar punten is er blijkbaar interesse om op een aantal elementen in de toekomst dieper te gaan.

 

De discussiepunten/ vragen en andere aandachtpunten waren de volgende:

-     Is sociale economie een instrument voor armoede bestrijding? Is het pertinent om sociale economie te koppelen aan armoedebestrijding?

-     De talrijke elementen uit de definities van HIVA tonen de grote diversiteit binnen de sociale en solidaire economie sector. HIVA wilt de sociale economie definitie juist niet beperken. Dus ook niet de sociale economie beperken tot de ontwikkelingssector en evenmin tot een instrument ter bestrijding van armoede.

-     Er bestaan weinig studies over de bijdrage van sociale economie tot armoede reductie, buiten studies over economische initiatieven in arme contexten.

-     Welke  zijn de beïnvloedende factoren die helpen tot het succes van een sociale economie initiatief?

-      Specificiteit van sociale economie in Afrika mbt definitie aspecten?

-     Is het onderscheid tussen sociale en economische/financiële aspecten  vanzelfsprekend? Het onderscheid kan te schematisch/artificieel zijn (vanaf onze Europese paradigmes)?

-     Bedrijfsmatige aspecten zijn belangrijk in relatie met sociale aspecten. Ze staan borg voor een grote deel van de financiële duurzaamheid van sociale economie initiatieven.

-     Wat zijn “Sociale” dimensies van een sociale economie initiatieven? : oorzak, impact, maatschappelijke relevantie?

-      In welke mate respecteren organisaties in de praktijk hun sociale missie?

-     Welke positionering moet men hebben mbt tot de keuze van type initiatieven ter ondersteuning (of opportunist zijn?); Aantrekkelijkheid om zich niet in het “solidaire wereldje” te blijven nestelen?

-     Moeten we “Positieve initiatieven” in tegenstelling tot “negatieve initiatieven” onderscheiden in onze keuze van positionering?

-     Zou het nuttiger zijn te focussen op mensen die al aan micro ondernemingschap mee bezig zijn? in plaats van op de allerarmste?

-      Welke bijdrage van sociale economie aan lokale economische ontwikkeling? (belangrijke context van decentralisatie) – thema voorgesteld voor een toekomstig atelier

-      Solidariteit heeft ook te maken met “enabling environment”

-      Niet de bredere context vergeten en dus impact op locale/nationale politieke (bijv nationale sociale bescherming in relatie met het werk van mutualiteiten)

-     Rating systemen zijn interessant maar het is belangrijk om ook breder te kijken

-     Statuten van sociale economie initiatieven

-     Interesse voor beheeraspecten van sociale economie initiatieven (coöperatieven)

 

 

Netwerken

 

Aan het eind van de vergadering is er een uitwisseling geweest over enkele bestaande netwerken:

 

-      Alain Laigneaux van de BTC heeft informatie gegeven over het Platform “Ondernemen voor Ontwikkeling” dat voorgesteld werd door het Ministerie van Ontwikkelingssamenwerking. Het is evenwel nog niet concreet opgestart.

 

-      Commentaren werden uitgewisseld over het feit dat het draagvlak van sociale economie breed is. Meestal, tot nu toe, zijn de ervaringen verzameld in netwerken per sector (microfinanciering, mutualiteiten, Coöperatieven, Via Campesina, Securité alimentaire, etc).

 

-      Als een voorbeeld van netwerk over sociale economie heeft Eric Lavillunière van het INEES (Institut Européen de l’Economie Solidaire van Luxembourg) (speciaal uitgenodigd werd voor deze vergadering) de RIPESS voorgesteld en de principes van de toekomstige Internationale RIPESS Meeting van Luxemburg in april 2009.

    Blijkbaar zijn er moeilijkheden om een specifieke gezamenlijke Europese sociale economie netwerk op te starten; er is nog veel werk aan, en het zou belangrijk zijn dat de sector, als economische alternatieve zijn stem gezamenlijk laat horen, en plaats krijgt in Europese instellingen (bijvoorbeeld in het Parlement).

    De presentatie van Eric staat ook onderaan het verslag, en voor meer informatie over de toekomstige Luxembourg 2009 meeting kunt u de website www.lux09.lu bekijken.

 

      Atol zal aan een online forum deelnemen http://forum.lux09.lu/index.php . Iedereen is welkom in de discussies. Het programma is al +/- vastgelegd, en er is blijkbaar tot nu toe niet veel plaats voor sociale economie in relatie met ontwikkelingsamenwerking. Een mogelijke keuze voor ons tussen de 12 thema’s van het forum zal dus “Formation et économie solidaire [en] Education/empowerment “ zijn, dat net opgestart is, geleid door MES France en RENAPESS Mali

    De lijst van de andere thema’s staat op de volgende internetpagina: http://forum.lux09.lu/index.php.

    Er is nog plaats om partners uit het Zuiden uit te uitnodigen als er interesse is.